Over het conflict tussen Israël en de Palestijnen: Een kwestie van land en identiteit

In de 19e eeuw kregen allerlei volkeren overal ter wereld het idee dat ze hun eigen staat moesten hebben, en niet geregeerd moesten worden door een ander volk.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog had de Britse regering in Londen een thuisland Nationaal Tehuis in Palestina beloofd aan de Joden. Dit was de Balfour-verklaring (1917).

Tegelijkertijd hadden de Britten ook een belofte gedaan aan de Sherif van Mekka. Deze Arabische heerser hielp de Britten in hun strijd tegen de Turken tijdens de Eerste Wereldoorlog. Als beloning voor zijn hulp beloofden de Britten dat hij en zijn zonen koningen zouden worden in alle Arabische gebieden die zij op de Turken zouden veroveren.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog besloten Frankrijk en Groot-Brittannië om na de oorlog een groot gebied van het Midden-Oosten onder elkaar te verdelen in twee ‘invloedssferen’: de Franse en de Britse. Deze afspraak heet het Sykes-Picotplan (zie kaart 7).

In de Eerste Wereldoorlog vocht het Ottomaanse Rijk aan de kant van Duitsland en Oostenrijk, de verliezende kant. Na de Eerste Wereldoorlog hield het Ottomaanse Rijk op te bestaan en alle Arabische provincies van het voormalige Ottomaanse Rijk kwamen onder Frans of Brits bestuur, omdat die twee landen samen met Amerika de belangrijkste overwinnaars waren na de Eerste Wereldoorlog.

Frankrijk en Groot-Brittannië verdeelden het hele gebied onderling in twee ‘invloedssferen’. De nieuw opgerichte Volkenbond (voorloper van de VN) gaf Frankrijk en Groot-Brittannië het ‘mandaat’ om hun gebieden te besturen.

De provincie Palestina viel nu onder Brits bestuur. Er woonden toen Joden en Arabieren in dat gebied. Volgens een Britse volkstelling van 1922 woonden er toen 84.000 Joden, 71.000 christenen en 590.000 moslims in Palestina.

Het hele gebied werd nu verdeeld tussen Frankrijk en Groot-Brittannië.

7

Toen Groot-Brittannië het gebied Palestina kreeg om te besturen, verdeelde het dat in tweeën. Het oostelijke deel van Palestina noemden ze Transjordanië, wat betekent ‘de overkant’ van de rivier de Jordaan. Ze gaven het aan een van de zoons van de sherif van Mekka als beloning voor zijn steun. Een andere zoon kreeg Irak. Ongeveer 30 jaar later is de naam Transjordanië veranderd in Jordanië.

In 1922 kreeg Groot-Brittannië de opdracht van de Volkenbond om een thuisland Nationaal Tehuis voor het Joodse volk in Palestina op te zetten. Dit deden ze in het westelijk deel van het mandaatgebied dat de naam ‘Palestina’ hield. Ze gaven Joodse immigranten alleen toestemming om zich ten westen van de rivier de Jordaan te vestigen, en niet in Transjordanië (zie kaart 8).

8

Vanaf ongeveer 1880-1924 kwamen er vooral Joden uit Rusland naar Palestina vanwege de ernstige discriminatie daar (pogroms). Vanaf 1924-’29 kwamen er ook Joden uit Midden-Europa, vooral uit Polen en Hongarije, waar het antisemitisme sterk groeide. Vanaf 1925 waren het vooral Duitse en Oostenrijkse Joden die vluchtten voor de steeds groter wordende antisemitische nazi-partij die vanaf 1933 de regering vormde in Duitsland en later ook in Oostenrijk. Ook in de Arabische landen nam het antisemitisme toe in deze tijd.

De Joodse immigranten bouwden dorpen, boerderijen, kibboetsen, fabrieken en steden in Palestina. Ook richtten ze universiteiten, musea en andere culturele instellingen op, zoals concertzalen, orkesten, bioscopen en theaters. Sommige Arabieren zagen de positieve kant van deze economische en culturele ontwikkelingen, maar de meerderheid van de Arabieren in Palestina en daarbuiten vonden dat er te veel Joden immigreerden naar het gebied en ze protesteerden bij de Britten tegen de Joodse immigratie.

Het verzet van de Arabisch bevolking tegen de toenemende Joodse immigratie groeide sterk aan het einde van de jaren 20 van de vorige eeuw. De Arabieren waren bang dat de Joden de meerderheid zouden gaan vormen in Palestina en ze vonden dat Groot-Brittannië de Joden bevoordeelde. Contacten tussen de Joden en Arabieren waren moeizaam, ondanks een aantal pogingen van beide kanten. Ook Groot-Brittannië probeerde samenwerking op gang te krijgen, maar met weinig succes. De Joodse bevolking had een gekozen bestuur met gekozen leiders. De Arabische bevolking had dat niet en werd vertegenwoordigd op de traditionele wijze door islamitische leiders en grootgrondbezitters.

De Britten probeerden het probleem van het steeds maar toenemende geweld op te lossen door Palestina verder op te splitsen in een Joods deel en een Arabisch deel. Dit voorstel heette het Peel-plan.

9

Leiders aan de Joodse kant accepteerden het Peel-plan maar de Arabische leiders wezen het af, behalve de koning van Transjordanië. De Arabische leiders dreigden met nog meer geweld en opstanden als er steeds meer Joden in het gebied zouden mogen komen, zelfs nadat de Britten het aantal Joodse immigranten beperkten tot zo’n 15.000 per jaar.

Tegelijkertijd groeide het antisemitisme in Europa en de Jodenvervolging door de nazi’s werd steeds erger. Dit veroorzaakte een vluchtelingenstroom van Joden uit Europa die vaak niet werden toegelaten in andere landen.

In die tijd hadden de Britten hun leger nodig in Europa, want de Tweede Wereldoorlog stond op uitbreken. Ze konden dus weinig politie en soldaten naar Palestina sturen om het geweld van de Arabieren te bestrijden. Daarom gaven ze grotendeels toe aan de Arabische eisen om verdere Joodse immigratie stop te zetten. Zo hoopten ze een einde te maken aan de Arabische opstand.

De Joden konden dus het gevaar van de nazi’s niet ontvluchten door naar Palestina te gaan en zaten in de val in Europa. Ze werden in grote aantallen vermoord door nazi-Duitsland. Dit heet de Holocaust.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog steunden de meeste Joden die in Palestina woonden het Britse leger. Sommigen vochten ook mee. Ze waren erg bezorgd dat de Britten geen Joodse vluchtelingen meer toelieten, maar ze beseften het belang van de strijd tegen nazi-Duitsland.

Daarentegen was de voornaamste Palestijnse leider een enthousiaste bondgenoot van de nazi’s. Dit was Haj Amin el-Hoesseini, de grootmoefti van Jeruzalem (islamitische geestelijke leider). Hij hoopte dat nazi-Duitsland Palestina zou veroveren en de Joden vernietigen.

Na de Tweede Wereldoorlog werd duidelijk hoeveel Joden er vermoord waren in Europa. Veel van de overlevenden waren vluchtelingen en zaten in vluchtelingenkampen verspreid over Europa, (de DP-camps). Velen van hen wilden een nieuw leven opbouwen in Palestina. Groot-Brittannië kon na de oorlog geen oplossing vinden voor het probleem en besloot het bestuur van Palestina over te dragen aan de nieuw opgerichte Verenigde Naties (VN). Zij zouden gezamenlijk een oplossing moeten formuleren.

Volgens een volkstelling uit 1947 waren er toen 1.1 miljoen moslims, 140.000 christenen en 630.000 Joden in Palestina.

Na de Tweede Wereldoorlog stelden de Verenigde Naties (VN) voor om Palestina in een Joods en een Arabisch stuk te verdelen. De Arabieren verwierpen het voorstel; de Joden accepteerden het voorstel wel.

10

Toen de Britten uit Palestina vertrokken, riep de eerste premier van Israël, David Ben-Goerion de onafhankelijke Joodse staat Israël uit, binnen de grenzen zoals de VN hadden voorgesteld. Vanaf die tijd hebben we het over de staat Israël als we over dit gebied praten.

De dag na het uitroepen van de staat Israël (14 mei 1948) brak er een oorlog uit toen de Arabische buurlanden Israël aanvielen. Aan de Arabische kant vochten zowel de Arabieren die in Palestina woonden, als de legers uit de Arabische buurlanden (Syrië, Irak, Egypte en Transjordanië, later ook Libanon). Militaire eenheden uit Saoedi-Arabië en Jemen vochten ook mee, evenals vrijwilligers uit verschillende islamitische landen.

11

De nieuwe staat Israël vocht terug.

12

Deze oorlog duurde ongeveer een jaar en werd afgesloten met een wapenstilstand. De bestandslijnen van toen vormden de grenzen van Israël en kregen later de naam de Groene Lijn.

Het gebied van Israël was nu groter dan in het oorspronkelijke voorstel van de VN (en ook groter dan in het eerder voorgestelde Peel-plan uit 1937).

De Groene Lijn (de grens) liep midden door de stad Jeruzalem. De Oude Stad, met de heilige plaatsen van jodendom, christendom en islam, werd door Transjordanië veroverd en later geannexeerd.

De Arabische landen accepteerden het bestaan van de staat Israël niet en wilden de staat Israël niet erkennen, er niet mee onderhandelen en er geen vrede mee sluiten (dit staat bekend als de 3 Nee’s).

13

Tijdens deze oorlog zijn zo’n 700.000 Arabische inwoners gevlucht of verdreven uit hun land. Deze mensen en hun nazaten (kinderen, kleinkinderen, enzovoort) worden Palestijnse vluchtelingen genoemd. Velen van hen kwamen terecht in vluchtelingenkampen, in verschillende Arabische buurlanden, vooral in Egypte (de Gazastrook), Jordanië, Syrië en Libanon. De vluchtelingenkampen worden onderhouden door de VN. De Palestijnen noemen de gebeurtenissen rondom het ontstaan van de staat Israël ‘Al Nakba’, dat betekent ‘de catastrofe’.

14

Waar zijn de meeste Palestijnse vluchtelingen terechtgekomen?

Veel Palestijnse vluchtelingen kwamen terecht in de Gazastrook. Dat was een deel van Palestina dat Egypte had veroverd in de oorlog van 1948 en bleef bezetten. De vluchtelingen in de Gazastrook kregen nooit de Egyptische nationaliteit en bleven dus statenloos. Ze mochten niet zomaar in de rest van Egypte wonen of werken.

Een ander deel van de vluchtelingen kwam terecht op de westelijke oever van de Jordaan (Westoever, ook bekend als West Bank), een gebied dat Jordanië had veroverd.
Dit gebied werd geannexeerd door Jordanië en iedereen die daar al woonde, plus alle nieuw gekomen Palestijnse vluchtelingen, kreeg de Jordaanse nationaliteit (paspoort). Daardoor mochten ze overal in Jordanië wonen en werken en waren volledig staatsburger met alle rechten en plichten daarvan. Later veranderde deze situatie.

In Syrië en Libanon kregen de vluchtelingen geen nationaliteit (paspoort). Er werden armoedige dorpen voor ze gebouwd, de vluchtelingenkampen. Ze kregen niet makkelijk vergunningen elders te wonen of werken want ze waren geen staatsburger.

Het verbond van Arabische staten (de Arabische Liga) was tegen het geven van het burgerschap (nationaliteit) aan Palestijnse vluchtelingen in de landen waar ze terechtkwamen. Door deze mensen statenloos te houden wilden ze de herkomst van de Palestijnen niet uit het oog verliezen. Zo kregen de Palestijnen in Libanon geen Libanees burgerschap en mochten zij niet zomaar het vluchtelingenkamp verlaten. Ook in de Gazastrook kregen de inwoners niet de Egyptische nationaliteit. In (Trans)Jordanië (en dus ook de Westoever) echter wel, daar vormden de Palestijnen de helft van de bevolking.

Israël liet de vluchtelingen niet terugkeren, omdat het een Joodse meerderheid wilde houden en uit angst dat de vluchtelingen geen loyale burgers zouden worden. Bovendien had Israël de zorg voor de vele Joodse vluchtelingen die uit Europa en de Arabische landen kwamen.

Israël werd een parlementaire democratie en ondanks grote moeilijkheden ontwikkelde het zich voorspoedig. De bevolking groeide, de economie trok uiteindelijk aan en het land werd ook militair sterk.

In 1964 stichtten de Palestijnen de PLO, om Palestina te bevrijden en te vechten voor de terugkeer van de Palestijnse vluchtelingen naar Israël. De hoofdwens van de Palestijnen is om een land Palestina te hebben waar ze kunnen wonen en in het bijzonder om terug te kunnen keren naar hun oude huizen, dorpen en steden.

De PLO werd de belangrijkste vertegenwoordiger van de Palestijnen, onder het leiderschap van Jasser Arafat. De Palestijnse vluchtelingen werden nu niet alleen wereldwijd als een humanitair probleem gezien, maar ook als een politiek probleem. Ze waren toen al meer dan 15 jaar statenloos en heel arm, zonder toekomst-perspectief.

De Arabieren die in Israël zijn gebleven in 1948 werden Israëlische staatsburgers en vormen tegenwoordig zo’n 20% van de Israëlische bevolking.

Israël heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld tot een sterke economie met een prominente technologiesector, goede medische zorg en onderwijs voor iedereen, een parlementaire democratie en westerse normen en waarden.

De Arabische bevolking van Israël maakt deel uit van al deze ontwikkelingen. Opleidingen staan open voor Arabieren en er zijn veel Arabische doktoren, academici, kunstenaars, kamerleden, advocaten, rechters, journalisten, etc. Er zijn ook Arabische partijen in het Israëlische parlement (de Knesset) die speciaal de belangen van de Arabische bevolking behartigen. Toch is er ook sprake van discriminatie and achterstelling. Arabische Israëliërs gaan vaak niet in het leger en hebben moeite om werk te vinden in functies waar de staatsveiligheid een rol speelt. Gemiddeld zijn de Arabische Israëliërs armer en minder hoog opgeleid dan de Joodse Israëliërs.

In 1967 brak er weer oorlog uit tussen Israël en zijn buurlanden (Egypte, Syrië en Jordanië, met steun van Irak en Libanon). Na een lange periode van dreigingen voerde Israël een verrassingsaanval uit en veroverde grote stukken land. Na zes dagen werd onder druk van de VN een wapenstilstand gesloten. Israël hield deze veroverde gebieden vooralsnog bezet en begon daar nederzettingen te bouwen. De Israëlische regering hoopte deze gebieden later te kunnen ruilen voor vrede met de buurlanden. Veel Israëliërs waren verheugd dat een aantal belangrijke bijbelse plaatsen weer in Joodse handen waren, in het bijzonder de Westmuur in de oude stad van Jeruzalem.

15

In 1973 brak er weer een oorlog uit. Legers uit Egypte en Syrië vielen Israël aan. Na een moeilijke strijd wist Israël te winnen, mede door Amerikaanse wapenleveranties. Deze oorlog eiste veel slachtoffers aan beide kanten.

Gedurende het hele bestaan van Israël zijn er talloze gewelddadige incidenten geweest. Er zijn twee oorlogen in Libanon geweest, twee intifada’s, drie oorlogen in Gaza en veel gewapende aanvallen. Deze oorlogen en opstanden hebben allemaal te maken met het feit dat het conflict tussen Israël en de Palestijnen niet opgelost was.

Na de Jom Kipoeroorlog begonnen de relaties tussen Israël en een paar van haar buurlanden geleidelijk te veranderen. In 1977 kwam de Egyptische president Anwar Sadat naar Jeruzalem, de hoofdstad van Israël. In 1979 sloten Israël en Egypte een vredesakkoord.

In het vredesakkoord met Egypte gaf Israël in ruil voor vrede de Sinaï terug, een groot gebied dat Israël had veroverd. De Gazastrook, met alle Palestijnse vluchtelingen die daar woonden, wilde Egypte niet terugnemen. Egypte vond dat het aan de PLO was om te onderhandelen over de toekomst van de Palestijnen.

In 1994 sloot Jordanië een vredesakkoord met Israël. Jordanië had al 6 jaar eerder (in 1988) verklaard dat het de Westoever niet meer terug wilde claimen van Israël. Jordanië vond dat de Westoever en de Gazastrook samen een onafhankelijke staat voor de Palestijnen moesten worden. Hoe zo’n staat er uit zou moeten zien was het onderwerp van vele onderhandelingen tussen Israël en de PLO.

Gedurende vele jaren voerde de PLO terreuraanvallen uit tegen de staat Israël en ook tegen Joodse doelwitten over de hele wereld. Israël vocht terug, met het leger en soms de geheime dienst.

Israël en de PLO wilden gedurende vele jaren niet met elkaar onderhandelen. De PLO hield lang vast aan de drie Nee’s: (geen erkenning, geen onderhandelingen en geen vrede met Israël). Israël weigerde heel lang de Palestijnen als een apart volk te erkennen en zag ze als Arabieren die opgenomen zouden moeten worden in de Arabische landen waar ze naartoe gevlucht waren.

In de jaren ’90 van de vorige eeuw lukte het de internationale gemeenschap en in het bijzonder Noorwegen om Israël en de PLO toch te laten onderhandelen. Ze kwamen tot een principeakkoord dat men de Oslo-akkoorden noemt.

In dit akkoord kwamen de partijen overeen dat er twee staten zouden komen: Israël en Palestina. Over dit principe waren ze het eens geworden. Er bleven ook vele moeilijke punten niet geregeld, zoals de precieze grenzen, en de status van Jeruzalem. Afgesproken was om deze punten binnen vijf jaar te regelen. Dat is nu, meer dan twintig jaar later, nog steeds niet gelukt.

Veel andere landen voelen zich betrokken bij het conflict. Daar zijn verschillende redenen voor: